Krypta Papieży

Jest to najświętsze i najważniejsze miejsce w tych katakumbach, odkryte przez wielkiego archeologa Giovanniego Battistę De Rossiego w 1854 r. i nazwane przez niego „małym Watykanem, głównym zabytkiem wszystkich nekropolii chrześcijańskich”. Powstało pod koniec II wieku jako prywatne cubiculum (pomieszczenie grobowe). Po tym jak teren ten został podarowany Kościołowi Rzymu, cubiculum zostało odrestaurowane i przekształcone w kryptę; stało się miejscem pochówku papieży z III wieku. Krypta, w kształcie prostokąta, zawierała 4 nisze na sarkofagi i sześć wnęk (w których umieszczano ciała) – loculi po każdej stronie; w sumie 16 miejsc pochówku oraz monumentalny grób na ścianie w głębi.

W tej krypcie zostało pochowanych 9 papieży i 8 biskupów z III wieku. Na ścianach umieszczone są oryginalne płyty nagrobne – potłuczone i niekompletne – 5 papieży. Ich imiona zapisane są po grecku, zgodnie z oficjalną praktyką Kościoła tamtych czasów. Na 4 płytach obok imienia papieża jest funkcja: epì(scopos) – biskup, ponieważ był głową Kościoła Rzymu; natomiast na dwóch płytach nagrobnych widnieją litery MTR, czyli skrót od „Martire” – męczennik, to znaczy świadek. Tak nazywani byli chrześcijanie, którzy swoją krwią dali świadectwo wiary w Chrystusa.

Papieże, których imiona są zapisane na płytach nagrobnych to:

Św. Poncjan (230-235) – zmarł jako męczennik na Sardynii, gdzie przebywał na wygnaniu, skazany na przymusowe roboty. Aby nie stawiać Kościoła Rzymu w kłopotliwej sytuacji z powodu swojej definitywnej nieobecności, wkrótce po przybyciu na wyspę zrzekł się pontyfikatu. Prawdopodobnie niezdrowy klimat, mordercza praca w kopalni oraz złe traktowanie przyspieszyły jego kres. Po śmierci Kościół uznał go za prawdziwego męczennika. Parę lat później jego szczątki zostały przewiezione do Rzymu i pochowane w Katakumbach św. Kaliksta.

Św. Anteros (235-236) – pochodzenia greckiego; jego pontyfikat trwał bardzo krótko, zaledwie 43 dni, wszystkie spędził w więzieniu.

Św. Fabian (236-250) – był Rzymianinem; został wybrany na papieża po śmierci św. Anterosa. Jego posługa przypadła na okres pokoju religijnego. Był wielkim organizatorem Kościoła rzymskiego. Podzielił miasto na 7 rejonów kościelnych, powierzając każdemu własne „titoli” (parafie), duchowieństwo i katakumby (cmentarze). Zginął przez ścięcie w czasie prześladowań cesarza Decjusza.

Św. Lucjusz I (253-254) – jego pontyfikat był krótki, wszystkiego osiem miesięcy, które częściowo spędził w Civitavecchia, dokąd został wygnany.

Św. Eutychian (275-283) – z Luni w Ligurii, był ostatnim z dziewięciu papieży pochowanych w tej krypcie.

Papież męczennik Sykstus II (257-258) – św.Cyprian określa go jako „kapłan dobry i pokojowy”; jest niewątpliwie jednym z najsłynniejszych męczenników z tych katakumb – męczennikiem katakumb par excellence, bowiem przewodniczył liturgii właśnie na tym cmentarzu, kiedy znienacka zaatakowali go żołnierze cesarza Waleriana, 6 sierpnia 258 r.; został ścięty na miejscu tego samego dnia wraz z czterema diakonami.

Inni papieże tutaj pochowani to św. Stefan I (254-257), św. Dionizy (259-268) i św. Feliks I (269-274), których płyt nagrobnych jednak nie znaleziono.
W IV wieku papież św. Damazy, pobożny czciciel męczenników, przekształcił tę kryptę w miejsce kultu. Polecił umieścić w niej ołtarz, z którego obecnie zachował się jedynie starożytny marmurowy cokół. W stropie zostały wykute dwa otwory świetlne i wstawiono kolumny podtrzymujące architraw, z którego zwisały lampy i krzyże ku czci męczenników.
Z historycznego punktu widzenia bardzo interesująca jest oryginalna płyta nagrobna, która w znacznej części zachowała się przed grobem papieża Sykstusa II. Polecił ją wykonać w marmurze papież Damazy, a zawiera drugi poemat, napisany heksametrem łacińskim, który upamiętnia męczenników i wiernych pochowanych w tej krypcie i na całym cmentarzu.

"Jeśli tego szukasz, wiedz, że tu spoczywa zwarta rzesza Błogosławionych.
Czcigodne groby przechowują ciała Świętych,
a dwór niebieski porwał dla siebie wybrane dusze.
Tu towarzysze Sykstusa,
którzy wznoszą trofea zwycięstwa nad nieprzyjacielem.
Tu grupa starców strzeże ołtarzy Chrystusa,
tu Biskup, który żył w długim pokoju;
tu święci wyznawcy (wiary) wysłani z Grecji;
tu młodzieńcy i dzieci, i starcy
ze swoimi nieskalanymi potomkami,
którzy zachowali dziewiczą czystość.
Tu również ja, Damazy, wyznaję, chciałbym być pochowany,
Lecz obawiałem się zakłócić spokój świętych prochów Błogosławionych".

„Towarzysze Sykstusa” to czterej diakoni: January, Magnus, Wincenty, i Stefan, którzy wraz z nim ponieśli męczeństwo. „Grupa starców”, która strzeże ołtarza Chrystusowego, to oczywiście papieże pochowani na cmentarzu. Wyrażenie: „biskup, który żył w długim pokoju”, odnosi się do papieża, który żył przed wielkimi prześladowaniami, rozpętanymi przez Dioklecjana i Galeriusza, między końcem III a pierwszymi latami IV wieku – papieża Fabiana albo Dionizego, lub Eutychiana. Wyrażenie „święci wyznawcy wysłani z Grecji” nawiązuje prawdopodobnie do grupy męczenników: Ippolita, Paolina, Adrii, Euzebiusza, Marii, Marty i Marcelego, którzy zostali pochowani w tym kompleksie katakumb.

Przez wąskie przejście, znajdujące się z lewej strony ściany w głębi Krypty Papieży, wchodzi się do Krypty św. Cecylii.